Các phong tục ngày Tết Nguyên Đán cổ truyền 3 miền Bắc, Trung, Nam

Nước ta vốn nổi tiếng với sự hòa trộn văn hóa của 54 dân tộc anh em, mỗi dân tộc, mỗi vùng miền luôn có những phong tục tập quán riêng, tạo nên sự đa dạng cho văn hóa Việt Nam. Đặc biệt, trong dịp Tết cổ truyền, ba miền Bắc - Trung - Nam, mỗi miền đều có những phong tục ngày Tết rất riêng, rất đặc biệt và có nhiều ý nghĩa sâu sắc. Trong bài viết này, hãy cùng VnAsk tìm hiểu một số phong tục ngày Tết Nguyên Đán cổ truyền thú vị của 3 miền Bắc - Trung - Nam nước ta nhé!

Một số phong tục ngày Tết ý nghĩa tại miền Bắc

Mua quất, mua đào ngày Tết

Vào dịp Tết, người Việt thường có thú vui đi chợ hoa, mua cây cảnh về bày trong nhà, vừa để trang trí, vừa tạo không khí tươi mới, sinh động trong ngày Tết. Đào và quất là hai loại cây chơi Tết đặc trưng của người miền Bắc. Màu hồng đỏ của hoa đào, màu vàng cam của quất giúp tạo không khí xuân vui tươi và cũng được coi là có tác dụng xua đuổi tà ma, đem lại may mắn vào năm mới. Loại đào được ưa chuộng nhất là đào bích với bông to, nhiều cánh, màu đậm. Nhà nào có điều kiện thì chơi đào rừng, đào phai, vừa thanh nhã, vừa độc đáo. Nếu bày quất thì người ta thường lựa cây có tán đẹp, đủ cả quả vàng, quả non, lá xanh mướt, hoa... tượng trưng cho sự trù phú, tài lộc, ăn nên làm ra.

>> Xem thêm: Đào Thất thốn là gì? Nguồn gốc đào Thất thốn tiến Vua

Bày mâm ngũ quả

Mâm ngũ quả là một thứ không thể thiếu trên bàn thờ thần linh và gia tiên của các gia đình Việt từ Bắc vào Nam. Tuy nhiên, mỗi vùng miền có những cách bày biện mâm ngũ quả rất khác nhau. Người miền Bắc bày mâm ngũ quả khá cầu kỳ, thường gồm ít nhất 5 loại quả khác màu nhau, tượng trưng cho ngũ hành, sự đơm hoa kết trái, viên mãn, tròn đầy.

Thông thường, mâm ngũ quả miền Bắc sẽ không thể thiếu nải chuối xanh, quả bưởi (hoặc có thể thay bằng quả phật thủ), rồi sau đó có thể bày thêm các loại quả khác như quả cam, quả quýt, hồng, roi, hồng xiêm, nho đen, ớt... tùy theo điều kiện của từng gia đình.

>> Xem thêm: Còn mấy ngày nữa là Tết? Mấy ngày nữa đến Tết Âm lịch?

Bánh chưng, bánh giầy

Bánh chưng, bánh giầy là món bánh cổ truyền, không thể thiếu trong dịp Tết Nguyên Đán. Trước kia, vào những ngày giáp Tết, các gia đình trong một xóm, một thôn thường tụ tập nhau lại, cùng gói và luộc bánh chưng qua đêm. Trẻ con trong xóm cùng nhau vừa chơi bài tam cúc vừa trông nồi bánh chưng luộc.

Ngày nay, tuy cuộc sống bận rộn khiến cho nhiều gia đình không thể tự gói bánh chưng nhưng đây vẫn là món ăn không thể thiếu trên mâm cúng thần linh, tổ tiên cũng như mâm cỗ ngày Tết.

>> Tham khảo: Nguồn gốc và ý nghĩa của bánh chưng, bánh giầy ngày Tết

Mâm cỗ Tết đặc trưng của miền Bắc

Mâm cỗ theo đúng phong tục ngày Tết của người miền Bắc thường có các món như bánh chưng, giò lụa, thịt gà, nem rán, canh măng, dưa hành, thịt đông... đa phần đều là các món ăn phù hợp với thời tiết lạnh giá đặc trưng của mùa xuân Bắc Bộ. Các món khác sẽ tùy theo kinh tế của từng gia đình mà thay đổi cho phù hợp. Dù gia cảnh khó khăn thế nào thì trong dịp Tết, các gia đình cũng đều cố gắng bày biện, sửa soạn những mâm cỗ đẹp đẽ, tinh tươm để dâng lên thần linh, tổ tiên, ông bà. Mâm cỗ Tết của người miền Bắc thể hiện sự quây quần, đủ đầy, mong ước có một năm mới no đủ, thịnh vượng.

>> Xem thêm: [Tổng hợp] Món ngon ngày Tết Miền Bắc dễ làm đãi khách

Một số phong tục khác

Một trong các phong tục ngày Tết nổi bật ở miền Bắc đó là lễ cúng ông Công ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp. Người miền Bắc cúng ông Táo thường có ba bộ áo mũ, mâm cỗ cúng và một con cá chép còn sống thả trong chậu nước. Sau khi cúng xong, người ta sẽ đem cá chép đi thả để cá biến thành Rồng đưa ông Táo về trời.

Bên cạnh đó, vào dịp sát Tết, người miền Bắc thường đi chợ hoa, không chỉ để mua hoa, mua cây trang trí nhà cửa mà còn để tìm gặp các thầy đồ, xin một câu đối viết trên giấy đỏ thắm về treo trước cửa nhà. Tuy nhiên, hiện nay phong tục ngày Tết đầy thú vị này đã và đang dần mai một, rất ít nơi còn duy trì được.

Theo đúng phong tục Tết Nguyên Đán của người miền Bắc thì sau khi làm lễ cúng Giao thừa, cả gia đình thường sẽ đi ngắm pháo hoa hoặc đi chùa thắp hương, hái lộc. Ngày xưa, khi cúng Giao thừa xong, người miền Bắc còn có cổ tục dựng cây nêu trước nhà và đốt pháo nổ để xua đuổi những điều không may trong năm cũ cũng như những ma quỷ đang rình rập xung quanh. Tuy nhiên, hiện nay do pháo đã bị cấm nên tục đốt pháo cũng không còn nữa.

>> Tham khảo ngay: Mâm cúng ông Táo đơn giản, đầy đủ nghi lễ cho người bận rộn

Kiêng kỵ ngày Tết của người miền Bắc

So với phong tục ngày Tết của hai vùng còn lại thì miền Bắc là vùng có nhiều điều cấm kị nhất. Người miền Bắc rất coi trọng và tuân thủ theo những điều không được làm ngày Tết này với hy vọng sẽ có một năm mới êm đềm, thuận lợi và gặp nhiều may mắn hơn.

• Kiêng quét nhà: Người miền Bắc thường kiêng quét nhà trong ba ngày Tết vì cho rằng như vậy là quét hết vận đỏ đi khỏi nhà.
• Kiêng đổ rác: Bắt nguồn từ truyện trong "Sưu thần ký", đổ rác là đổ tài lộc ra khỏi nhà.
• Kiêng không treo những tranh “xui xẻo”: Người miền Bắc xưa thường thích treo tranh Đông Hồ trong nhà vào dịp Tết. Nhưng những bức tranh vẽ cảnh đánh ghen, kiện tụng… thường "kiêng" không được treo mà phải tìm treo tranh mang ý tài lộc như lợn, gà, cậu bé…
• Kiêng cho lửa ngày Tết: Người Việt từ xa xưa luôn quan niệm kiêng cho lửa trong ngày Tết vì lửa tượng trưng cho sự may mắn.
• Rắc vôi bột ở 4 góc vườn: Ở nông thôn miền Bắc, vào dịp Tết, nhà nào cũng rắc vôi bột ở 4 góc vườn rồi vẽ hướng ra phía cổng để xua đuổi ma quỷ, bởi vậy nên dân gian mới có câu: “Đầu năm mua muối, cuối năm mua vôi”.
• Xông nhà: Vào trước Tết, các gia đình thường sẽ xem tuổi để chọn người xông nhà lấy hên đầu năm. Người được chọn xông nhà không chỉ hợp tuổi với gia chủ mà còn phải có tính cách hào sảng, vui vẻ thì gia đình mới gặp nhiều may mắn. Những người “nặng vía”, không hợp tuổi với gia chủ hay đang chịu tang thì không nên xông đất nhà người khác để tránh xui xẻo.

• Tránh nói giông: Phong tục ngày Tết của miền Bắc rất kiêng những ngôn ngữ, hành động có thể đem lại sự không may, còn gọi là nói giông hoặc nói xui như: “Chết rồi!” hay “Tiêu rồi!”.
• Kiêng cho nước đầu năm: Nước được ví như nguồn tài lộc trong câu chúc tiền vào như nước, nếu cho nước thì coi như mất lộc trong năm mới.
• Kiêng làm vỡ bát đĩa: Bát đĩa tượng trưng cho gia đình, vì thế, trong những ngày Tết không được đánh vỡ bát đĩa, ấm chén. Đồng thời tránh cãi nhau, chửi nhau, kiêng những điều không vui xảy ra với gia đình.
• Kị mai táng: Miền Bắc có tục lệ cất khăn tang trong ba ngày Tết để các gia đình đang có tang được hòa chung niềm vui năm mới với dân tộc. Nhà nào có đại tang kiêng thì nên kiêng đi chúc Tết, mừng tuổi bà con, xóm giềng. Ngược lại bà con xóm giềng lại cần đến chúc Tết và an ủi gia đình bất hạnh.

Các phong tục ngày Tết đặc trưng của miền Trung

Hoa chơi ngày Tết đa dạng

Phong tục Tết của người miền Trung khá đơn giản, ít câu nệ. Ví dụ như việc chơi hoa ngày Tết, người miền Trung có thể chơi cả đào, cả mai, cả quất... tùy thích. Ngoài ra, người dân còn thường chọn thêm nhiều loại cây, hoa cảnh để bày trong nhà dịp Tết đến xuân về như cây cúc vạn thọ, cây hoa trạng nguyên...

Cách bày mâm ngũ quả

Mâm ngũ quả của người miền Trung không cầu kỳ như miền Bắc, cũng không mang ý nghĩa đặc biệt như miền Nam mà thường có gì cúng nấy, chủ yếu là thành tâm dâng kính tổ tiên. Tuy nhiên, người miền Trung không hay dùng chuối xanh (đắng, chát), mà thường lựa những loại quả ngọt ngào, tròn thơm để cầu mong một năm mới an vui, thuận lợi.

>> Xem thêm: Cách bày mâm ngũ quả ngày Tết 3 miền Bắc, Trung, Nam gồm những gì đẹp, ý nghĩa?

Mâm cỗ Tết đặc trưng của miền Trung

Mâm cỗ Tết của người miền Trung cũng khá đặc biệt khi có sự hiện diện của cả bánh chưng và bánh tét. Người miền Trung thường cúng bánh chưng, nhưng ăn thì thường chọn bánh tét. Ở một số tỉnh, nhất là Huế, mâm cỗ cúng còn được làm khá cầu kỳ, đủ thức ngon, sơn hào hải vị. Nổi bật nhất trong mâm cỗ ngày Tết của người miền Trung phải kể đến các món cuốn như cuốn thịt luộc, cuốn tai heo… kèm theo đó là đủ các loại rau, chấm cùng với mắm nêm đậm đà. Ngoài ra, để cho đỡ ngán, người miền Trung sẽ chuẩn bị thêm trên mâm cỗ một số món như nem chua, thịt giấm, củ kiệu muối... nhằm kích thích vị giác.

Một số phong tục khác

Người miền Trung cũng cúng ông Công ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp Âm lịch như hai miền còn lại. Nhưng điểm khác biệt lớn nhất tạo nên nét đặc trưng của lễ cúng Táo quân ở miền Trung, đó là người ta sẽ không cúng áo mũ vàng mã và thả cá chép cho các Táo như miền Bắc hay đốt "cò bay, ngựa chạy" như người miền Nam. Thay vào đó, họ dâng lên một con ngựa bằng giấy, có yên cương đầy đủ và đốt vàng mã dâng lên các vị thần linh.

Ngày 30 Tết, buổi sáng đàn ông trụ cột của gia đình đi mộ thắp hương cho ông bà tổ tiên, mời ông bà cùng về ăn Tết với con cháu. Sau khi cúng Tất niên xong thì cả gia đình sẽ quây quần bên nhau, cùng ăn bữa cơm cuối năm để tổng kết năm cũ cũng như chia sẻ những kế hoạch năm mới.

Xông đất cũng là một trong những phong tục Tết Nguyên Đán của người miền Trung vào sáng mùng 1. Thường gia đình sẽ nhờ người lớn tuổi, còn mạnh khỏe, có vai vế và uy tín trong xã hội hoặc những đứa trẻ thông minh, hoạt bát, vui vẻ đến “xông đất” đầu năm.

>> Tham khảo ngay: [Mách nhỏ] Cách muối củ kiệu chua ngọt giòn ngon mà để lâu, không sợ nổi váng

Kiêng kỵ ngày Tết của người miền Trung

Tết của người miền Trung được đánh giá là khá thoải mái, tuy nhiên, những điều kiêng kỵ cũng không phải là không có. Vào dịp Tết, theo đúng phong tục, người miền Trung thường kiêng các món chế biến từ tôm vì sợ sẽ đi giật lùi như tôm. Ngoài ra người ta cũng kiêng ăn trứng vịt lộn, thịt vịt vì cho rằng ăn thịt vịt vào ngày đầu sẽ gặp xui xẻo. Một số nơi ở miền Trung còn kiêng mặc đồ màu trắng trong suốt tháng Giêng.

>> Xem thêm: Những điều nên làm và kiêng kỵ trong ngày Tết